Iedereen voelt zich wel eens eenzaam. Dat hoort bij het leven. Maar wanneer gevoelens van eenzaamheid langer aanhouden kan het leiden tot problemen. Eenzaamheid is altijd een persoonlijke ervaring. Dat betekent dat twee mensen in precies dezelfde situatie kunnen zitten, waarbij de ene zich eenzaam voelt en de ander niet.
Wat is eenzaamheid?
Bij gevoelens van eenzaamheid is er altijd een verschil tussen het gewenste contact met anderen en het daadwerkelijke contact dat iemand heeft. Er zijn verschillende ‘soorten’ eenzaamheid. Het verschil herkennen is belangrijk, omdat oplossingen voor eenzaamheid hierop aansluiten. We onderscheiden drie soorten eenzaamheid:
- Emotionele eenzaamheid. Hierbij gaat het om het missen van intiem en betekenisvol contact. Bijvoorbeeld met een partner, goede vrienden of het hebben van een hechte band met familie. Het gaat om het missen van een diepe emotionele band.
- Sociale eenzaamheid. Hierbij gaat het om het missen van betekenisvolle relaties met grotere groepen mensen, zoals collega’s of kennissen. Het gaat om het onvoldoende hebben van mensen om je heen waarmee je activiteiten kunt doen.
- Existentiële eenzaamheid. Hierbij gaat het om het missen van een stuk zingeving in het leven. Het is een gevoel van onbestemdheid en niet je plek in de wereld weten. Een verloren of zwervend gevoel.
Eenzaamheid bij mantelzorgers
Gevoelens van eenzaamheid kunnen bij iedereen voorkomen, maar ook juist bij mantelzorgers. Tijdens het zorgen voor een naaste verandert de relatie tussen mantelzorger en de zorgvrager. Wanneer het gedrag van iemand verandert (door bijvoorbeeld dementie of psychiatrische klachten) is het soms moeilijk voor mantelzorgers om dezelfde gesprekken en band te houden als vroeger. Mantelzorgers hebben dan een verhoogd risico op emotionele eenzaamheid.
Daarnaast is een mantelzorger soms onzichtbaar voor anderen. Vaak hebben mensen alleen oog voor degene die zorg nodig heeft. De wensen en behoeften van mantelzorgers worden dan niet gezien. Het gevoel van niet gezien of begrepen worden kan leiden tot gevoelens van eenzaamheid bij mantelzorgers.
Door de zorg voor een naaste wordt het sociale netwerk van een mantelzorger vaak kleiner. Dit heeft te maken met een vaak lange en intensieve zorgperiode, waardoor het lastig voor mantelzorgers is om sociale contacten te onderhouden. Hierdoor zijn mantelzorgers vatbaarder voor sociale eenzaamheid.
‘Meneer de Vries (74) zorgt voor zijn vrouw, die na een delirium kampt met gedragsveranderingen. Had zij voorheen de touwtjes in handen, nu is zij van hem afhankelijk geworden. Het contact met zijn vrouw is niet meer zo goed als het was. Hij heeft bovendien het gevoel alle beslissingen alleen te moeten maken. Hij merkt dat anderen zijn situatie maar moeilijk kunnen begrijpen. Soms vraagt iemand wel hoe het met zijn vrouw gaat, maar bijna niemand vraagt hoe het nu met hem gaat.’
Herkennen van eenzaamheid bij mantelzorgers
Omdat eenzaamheid voor ieder persoon anders is, is het niet altijd makkelijk om eenzaamheid te herkennen. Ook heerst er soms een taboe op eenzaamheid, waardoor iemand zich wel eenzaam kan voelen, maar dit niet zal benoemen. Daarom is het belangrijk om goed naar iemand te luisteren en zo in zijn verhaal te herkennen of iemand zich eenzaam voelt of niet. Je kunt eenzaamheid op verschillende manieren herkennen. Bijvoorbeeld:
- De mantelzorger heeft nauwelijks eigen activiteiten en bezigheden naast de zorg.
- De mantelzorger krijgt weinig bezoek van familie of vrienden.
- De mantelzorger heeft lichamelijke klachten zoals hoofdpijn.
- De mantelzorger slaapt slecht, eet slecht, valt af.
- De mantelzorger voelt zich somber of vermoeid.
- De mantelzorger gebruikt veel alcohol of slaap- en kalmeringsmiddelen.
- De mantelzorger is bang om alleen te zijn.
- De mantelzorger verliest het vertrouwen in andere mensen.
- De mantelzorger houdt mensen op afstand of eist juist erg de aandacht op.
- De mantelzorgen loopt achter met administratie en betalingen en maakt geen post open.
- De mantelzorger besteedt minder aandacht aan lichamelijke verzorging.
Als je vermoedt dat iemand eenzaam is, kun je dit proberen te bespreken. Zet iemand in zo’n gesprek niet onder druk om iets te vertellen, maar wees een luisterend oor en ga het gesprek aan op een gelijkwaardig niveau. Een goede manier om dit gesprek aan te gaan is bijvoorbeeld de routekaart ‘in gesprek over eenzaamheid’.
Bronnen en meer informatie
- Gesprekstool: In gesprek over eenzaamheid
- Verdere informatie over mantelzorgers en eenzaamheid: Publicatie over het omgaan met eenzaamheid onder mantelzorgers & Uit het oog. Essay over gevoelens van eenzaamheid onder mantelzorgers
- Voorbeeld: Hoe mantelzorgondersteuning in Dronten Henk uit zijn isolement trok
