Mantelzorg in balans: het energiemodel

Bij mantelzorg staat de relatie centraal: juist omdat het je partner is of je moeder, ondersteun je ze. Daarom herkennen veel mantelzorgers zich ook niet in de term ‘mantelzorg’: je doet dat toch gewoon! Mantelzorg wordt daarom ook wel gezien als een keuze-die-geen-keuze-is of een vanzelfsprekende plicht. In eerste instantie is de motivatie vooral gericht op het ondersteunen en zo mogelijk bijdragen aan het herstel van de ander. Terwijl aandacht voor het in balans blijven van jezelf als mantelzorger net zo belangrijk is en mantelzorgers dikwijls moeten herstellen van de inspanning die mantelzorg met zich meebrengt. voor de cliënt als voor de mantelzorger te kunnen zijn.

Wat de rol van de professional precies is en hoe die zich opstelt, hangt nauw samen met de hoeveelheid energie die de mantelzorger op het moment voelt. Wat kunnen mantelzorgers doen en hoe kunnen zij dat samen met anderen doen, elkaar tot steun zijn?

Verschillende stadia van energie
icon--arrow

Als we over ‘energie’ schrijven doelen we op de motivatie en innerlijke kracht om iets te doen. Dit uit zich ook in lichamelijke en psychische conditie en dat is ook logisch: als je lekker in je vel zit en je energiek voelt, gaat alles makkelijker en sneller. Je hebt een zonniger kijk op de wereld en kan makkelijker met tegenslag omgaan. Tegelijkertijd kan je tegen dezelfde taken huizenhoog opzien als je moe bent. Energie gaat dus ook om de gedrevenheid om iets tot stand te kunnen brengen. Vergelijk het maar met het beeld van een speelgoedkonijntje met een batterij in zijn rug die op een trommel slaat. Als de batterij bijna leeg is, hapert de trommelaar nog wat voordat hij uitvalt. Maar bij een opgeladen batterij wordt er luid en aanstekelijk getrommeld.

 

We zetten de energie van de mantelzorger om drie redenen centraal. Allereerst biedt ‘energie hebben’ de gelegenheid om zowel positieve als negatieve aspecten van mantelzorg te benoemen. Vaak wordt namelijk te overheersend stil gestaan bij de (over)belasting en dat doet onvoldoende recht aan de praktijk. Daarnaast geeft het woord ‘energie’ makkelijker de mogelijkheid om levensbreed te kijken. Dat betekent: in de zorgsituatie hoeft niks te veranderen, maar doordat de mantelzorger gedoe heeft op het werk kan hij zich toch erg vermoeid voelen. En ten derde: als je energie afzet tegen tijd (zie afbeelding) dan zie je gelijk dat (mantel)zorg een dynamisch proces betreft. Je treft wel dezelfde persoon, maar soms zit iemand er goed bij en soms niet. Het is niet altijd direct grijpbaar, maar kan wel een overweldigend effect hebben op de zorgrelatie en de wijze waarop de mantelzorger zich staande weet te houden.

Afbeelding 1. Stadia van energie

In de afbeelding onderscheiden we drie stadia van energie: een goede balans, een kwetsbaar evenwicht en over de grens. Er zijn vier factoren die de mate van energie van de mantelzorger beïnvloeden: andere verantwoordelijkheden en activiteiten, de mantelzorger zelf, de zorgvraag en wat anderen doen. De mantelzorger is iemand met een eigen verhaal, hij of zij komt vervolgens in een zorgsituatie en daarin neemt hij zijn eigen kracht en kwetsbaarheid mee.

Andere verantwoordelijkheden en activiteiten

Mantelzorgen is niet het enige dat een mantelzorger doet. Er zijn daarnaast andere activiteiten en verantwoordelijkheden die soms helemaal los staan van de mantelzorgsituatie. Het gaat hier om het hebben van een baan of het doen van vrijwilligers werk, maar ook het eigen gezin. Of juist het hebben van een hobby of studie. Een fijne avond met een vriend kan een mantelzorger veel energie geven en even lekker sporten ook. Een avond Netflix kan lekker zijn, maar je kunt er ook een beetje suf van worden. Tegelijkertijd kan een vervelende opmerking van een bekende ‘s avonds door het hoofd blijven zeuren.

De mantelzorger zelf

Daarnaast gaat het er ook om hoe het met de mantelzorger zelf gaat: fysiek, emotioneel en sociaal. Is hij of zij gezond, of is hij zelf slecht ter been waardoor alles net meer tijd en energie kost. Is hij een piekeraar of glijdt alles van hem af? Deze emotionele kant gaat ook over het leren omgaan met de situatie. En daarnaast gaat het ook om hele concrete zaken: slaapt de mantelzorger goed? Voelt hij een grote tijdsdruk in alles wat ‘moet’? Zijn er life events zoals een verhuizing, een kind dat op kamers gaat of een vriend die ernstig ziek is. En bedenk ook: soms zorgen mantelzorgers voor meer dan één persoon.

De zorgvraag

Wat er nodig is aan zorg is lang niet altijd een stabiel gegeven. Natuurlijk geeft de aard van de aandoening aan welke taak er ligt. Gaat het om zware fysieke zorg of juist om toezicht? Wordt de zorg thuis verleend, wat vaker aan de hand is bij partnerzorg, of juist buitenshuis. Bijvoorbeeld bij de zorg voor een ouder op leeftijd. Daarnaast speelt de duur en intensiteit van de zorg een rol. Soms is de rek eruit, maar aan de andere kant kan routine de zorg juist weer gemakkelijker maken. Ook het toekomstperspectief is medebepalend. Wat zijn de verwachtingen? Is herstel nog mogelijk, is de situatie stabiel, zijn er soms goede en soms slechte periodes, of is de ziekte terminaal?

Wat anderen doen

En tot slot is de inbreng van anderen heel bepalend. Staat de mantelzorger er alleen voor of is er hulp van andere familieleden, vrienden, buren of vrijwilligers. Hoe is hun relatie? Zijn er misverstanden of is er sprake van een goede communicatie en een goede samenwerking? Misschien zijn er meerdere professionals bij de zorg betrokken. Hoe is de relatie met hen?

De inzet van de professional
icon--arrow

Hoe de professional zich opstelt naast de mantelzorger, hangt af van het stadium waarin de mantelzorg zich bevindt. De professional heeft een relatie met de mantelzorger waarin goed luisteren een belangrijk aspect is. In afbeelding de afbeelding staat een overzicht van accentverschuiving in de professionele rol: van adviseren via ondersteunen, naar overnemen. Van een lichte inzet tot een intensieve inzet van de professional.

Afbeelding 2. De inzet van de professional

Partners