Jonge mantelzorgers

Jonge mantelzorgers (JMZ) zijn kinderen en jongeren die opgroeien met een langdurig ziek, verslaafd, lichamelijk of verstandelijk beperkt familielid. In onderzoeken en artikelen worden vaak verschillende definities van JMZ genoemd. Vaak wordt de definitie van MantelzorgNL (2020) gebruikt: ‘Jonge mantelzorgers zijn kinderen en jongeren t/m 24 jaar die opgroeien met een gezinslid dat chronisch ziek of gehandicapt is of een psychische aandoening heeft. Deze kinderen en jongeren hebben extra zorgtaken, maken zich zorgen of ervaren een zorgtekort in het gezin.’ In veel gevallen zien zij zichzelf helemaal niet als jonge mantelzorger maar als dochter, zoon, broer zus of (klein)kind. Zij hebben nog nooit gehoord van de term jonge mantelzorger of zij herkennen zich hier niet in. Voor broers en zussen, bijvoorbeeld van iemand met een beperking, wordt de term ‘brussen’ gebruikt. Over het aantal JMZ zijn verschillende cijfers te vinden. Schattingen lopen uiteen van 10% tot wel 25% van alle kinderen en jongeren onder de 25 jaar. Uit recent onderzoek van het SCP (2020) komt naar voren dat 1 op de 5 scholieren JMZ is. Deze verhouding wordt ook aangehouden door MantelzorgNL en Movisie.

Positieve en negatieve gevolgen

Uit onderzoek komt naar voren dat JMZ ook voordelen kunnen ervaren van het opgroeien met een gezinslid die ziek is of een beperking heeft, zoals het ontwikkelen van een sterke persoonlijkheid, een goed inlevingsvermogen, onafhankelijkheid, doorzettingsvermogen en het leren omgaan met moeilijke situaties. Het opgroeien in de zorgsituatie kan als verrijkend worden ervaren. Tegelijkertijd is de literatuur het eens over de kwetsbaarheid van JMZ, waarbij een ziekte of handicap van een gezinslid niet alleen gevolgen kunnen hebben in het nu, maar ook in de toekomst.

Wat zijn de risicofactoren voor jonge mantelzorgers?

Maar wat bepaalt dan of jonge mantelzorgers negatieve gevolgen ervaren, oftewel, wat zijn risicofactoren voor jonge mantelzorgers? Vanuit onderzoek weten we dat deze factoren samenhangen met het eerder ervaren van negatieve gevolgen van het geven van mantelzorg:

  • Het zieke gezinslid: de ziekteduur, de ernst en aard van de ziekte en hoe hij/zij ermee omgaat
  • De jonge mantelzorger: leeftijd (jong), geslacht (meisje), gebrek aan kennis over de ziekte, een niet goed werkende coping strategie
  • Het soort zorg dat de JMZ geeft: emotionele ondersteuning en persoonlijke verzorging zijn het zwaarst, veel huishoudelijke taken zijn het meest beperkend voor school/studie/werk en vrije tijd
  • Het gezin: gebrekkige openheid in de communicatie, beperkte opvoedvaardigheden, een stressvolle omgang met de zorgsituatie, familieconflicten, eenoudergezinnen, lage SES, migrantachtergrond
  • De samenleving: beperkte toegang tot professionele ondersteuning van het zieke gezinslid, beperkte toegang tot professionele ondersteuning van de JMZ en het gezin, beperkte sociale netwerken voor sociale steun

Wat zijn ondersteuningsbehoeften van jonge mantelzorgers?

Het is moeilijk aan te geven welke ondersteuningsbehoeften JMZ zelf vooral hebben. Enerzijds komt dit vanwege het beperkte aantal studies waarin dat expliciet onderzocht is en de uiteenlopende wijze waarop de ondersteuningsbehoeften bevraagd zijn. Anderzijds heeft dit te maken met dat de situatie van de JMZ nogal verschillen en mede daardoor hun ondersteuningsbehoeften ook. Het is belangrijk dat we bij de vormgeving van het ondersteuningsaanbod niet uitgaan van een ‘one size fits all’ benadering. Toch zijn er bepaalde behoeften die JMZ vaker benoemen, namelijk:

  • Luisterend oor: in de eerste plaats van vrienden en familie, uitlaatklep voor gevoelens
  • Lotgenotencontact: vanuit ervaringsdeskundigheid elkaar ondersteunen en adviseren
  • Ontspanning met het gezin: uitjes, vakantie
  • Meer informatie: situatie beter begrijpen, hun rol beter bolwerken
  • Beter leren omgaan met de situatie: copingstrategieën en gezinsondersteuning
  • Meer zeggenschap: vooral van brussen over (toekomst)situatie van broer/zus met beperking

Ondersteuning hoeft dus niet altijd van professionals te komen, maar komt in veel gevallen uit het gezin, de vriendengroep, de sportclub of op school. Wanneer het gaat om professionele ondersteuning dan willen jonge mantelzorgers over het algemeen Gezien worden door professionals die zorg of ondersteuning bieden aan hun naaste. Goed geïnformeerd zijn over ondersteuningsmogelijkheden voor zichzelf zodat, wanneer nodig, op tijd de juiste ondersteuning kan worden ingezet. Alle informatie op deze pagina komt uit het dossier Wat werkt bij de ondersteuning van jonge mantelzorgers. Wil je meer weten over het thema, of ben je benieuwd naar de literatuur waar dit op gebaseerd is? Kijk dan in het dossier Wat werkt bij de ondersteuning van jonge mantelzorgers.

Lees verder:

Ervaringsverhaal jonge mantelzorger: ‘Het gaat om erkenning en gezien worden’

Partners