Jonge mantelzorgers zijn kinderen en jongeren die opgroeien met een langdurig ziek, verslaafd, lichamelijk of verstandelijk beperkt familielid. Zij geven niet alleen zorg aan hun familielid, maar maken zich vaak ook extra zorgen of ervaren zelf een tekort aan zorg door de situatie thuis. Vaak zijn jonge mantelzorgers onzichtbaar voor professionele zorgverleners. Het is belangrijk om jonge mantelzorgers te herkennen en tijdig te ondersteunen, omdat negatieve gevolgen lang kunnen doorwerken in het leven van een jonge mantelzorger. Denk aan een verhoogd risico op het ontwikkelen van depressie en angsten. Daardoor hebben zij mogelijk in de toekomst zelf meer zorg nodig.
Cijfers en definitie van jonge mantelzorgers
In onderzoeken en artikelen worden vaak verschillende definities van jonge mantelzorgers genoemd. Daarom zijn er verschillende cijfers over hoeveel jonge mantelzorgers er in Nederland zijn. Daarom is het goed om bij cijfers over jonge mantelzorgers te kijken hoe en tot welke leeftijd jonge mantelzorgers zijn gedefinieerd. Schattingen over het aantal jonge mantelzorgers lopen uiteen van 10% van alle jongeren onder de 25 jaar tot 25%. Uit onderzoek van het SCP (2022) komt naar voren dat 1 op de 4 scholieren jonge mantelzorger is.
In dit artikel gebruiken we de definitie van MantelzorgNL (2020): ‘Jonge mantelzorgers zijn kinderen en jongeren t/m 24 jaar die opgroeien met een gezinslid dat chronisch ziek is, gehandicapt is of een psychische aandoening heeft. Deze kinderen en jongeren hebben extra zorgtaken, maken zich zorgen of ervaren zelf een tekort aan zorg in het gezin.’
Belangrijk bij de definitie van jonge mantelzorgers is dat zij ook mantelzorger zijn, hoewel ze geen echte ‘zorg’ geven. Het gaat bij kinderen en jongeren ook om het extra zorgen maken en het ervaren van een zorgtekort voor hunzelf (omdat er minder tijd voor hen is). Vaak zien jonge mantelzorgers zich niet als mantelzorger, maar gewoon als een (klein)kind, broer of zus. Veel jongeren geven aan nog nooit gehoord te hebben van de term jonge mantelzorgers of zij herkennen zich er niet in. Er zijn nog meer termen voor jonge mantelzorgers. Voor broers en zussen voor bijvoorbeeld van iemand met een beperking, wordt ook wel de term ‘brussen’ gebruikt. Wanneer het gaat over KOPP/KOV kinderen, worden hiermee kinderen bedoeld van ouders met psychische problemen (KOPP) of van ouders die kampen met verslavingen (KOV).
Meer weten over jonge mantelzorgers? Bekijk deze pagina’s: Voor jonge mantelzorgers – MantelzorgNL
Positieve en negatieve gevolgen
Uit onderzoek (Booijink & de Haan, 2020) komt naar voren dat jonge mantelzorgers voordelen kunnen ervaren van het opgroeien in een zorgsituatie. Denk aan het ontwikkelen van een sterke persoonlijkheid, een goed inlevingsvermogen, onafhankelijkheid of doorzettingsvermogen. Het zijn van een jonge mantelzorger kan dus positieve gevolgen hebben.
Maar er is veel bekend over de risico’s en kwetsbaarheden van jonge mantelzorgers, waarbij het opgroeien in een zorgsituatie negatieve gevolgen kan hebben. Deze negatieve gevolgen komen pas later tot uiting. Dit zijn vooral sociaal-emotionele en psychische problemen. Denk hierbij aan stress, heftige emoties, onzekerheid, agressief gedrag, gevoeligheid voor verslavingen (voornamelijk KOPP/KOV kinderen), angststoornissen, slaapstoornissen, gezondheidsklachten (als veel hoofdpijn, buikpijn, vaak ziek) depressies of suïcidale gedachten (Booijink & de Haan, 2020).
Het hangt af van zogenaamde risicofactoren of een jonge mantelzorger deze negatieve gevolgen gaat ondervinden. We weten uit onderzoek (Booijink & de Haan, 2020) dat de volgende risicofactoren samenhangen met het ervaren van negatieve gevolgen van de mantelzorgsituatie:
- het zieke gezinslid: de ziekteduur, de ernst en aard van de ziekte en hoe de JMZ ermee omgaat
- de JMZ: leeftijd (jonge leeftijd maakt kwetsbaar), geslacht (meisjes lopen meer risico dan jongens), gebrek aan kennis over de ziekte en het hebben van een niet goed werkende coping strategie.
- de zorg die de JMZ geeft: emotionele ondersteuning én persoonlijke ondersteuning zijn het zwaarst, het hebben van veel huishoudelijke taken (die beperken de tijd die over is voor school/studie of werk)
- Het gezin: gebrekkige openheid in de communicatie, beperkte opvoedvaardigheden van de ouders, een stressvolle omgang met de zorgsituatie, familieconflicten, eenoudergezinnen, lage sociaal economische status (SES) en het hebben van een migrantachtergrond
- De samenleving: beperkte toegang tot professionele ondersteuning van het zieke gezinslid, beperkte toegang tot professionele ondersteuning van de JMZ en het gezin, beperkte sociale netwerken voor sociale steun
Hoe kun je jonge mantelzorgers ondersteunen?
Belangrijk om te weten is dat de behoeften van jonge mantelzorgers uiteenlopen. Elke jonge mantelzorger is anders en de situatie waarin zij zich bevinden (net als de vaardigheden die ze al hebben) bepalen voor een gedeelte waar behoefte aan is. Toch zijn er bepaalde behoeften aan ondersteuningsaanbod die jonge mantelzorgers vaker benoemen. Dit zijn het hebben van:
- Luisterend oor: hierin gaat het om het hebben van een uitlaatklep voor gevoelens met vrienden en familie
- Lotgenotencontact: een plek waar JMZ andere JMZ ontmoeten. Zij kunnen ervaringen uitwisselen, elkaar advies geven en elkaar ondersteunen.
- Ontspanning met het gezin: denk aan leuke uitjes of een vakantie
- Meer informatie: de behoefte ligt hierin in de zorgsituatie beter begrijpen, en hoe de JMZ beter hun rol kunnen volhouden
- Beter leren omgaan met de situatie: denk aan het aanleren van (nieuwe) copingstrategieën of het krijgen van gezinsondersteuning
- Meer zeggenschap: vooral brussen geven aan meer invloed te willen over (toekomst)situatie van broer/zus met beperking
Ondersteuning hoeft niet altijd van professionals te komen. Vaak kunnen vrienden, familie of andere bekenden van de JMZ ook helpen, door bijvoorbeeld het bieden van een luisterend oor. Vaak zijn er in de thuissituatie al (sociaal)professionals betrokken vanwege de ziekte van het gezinslid. JMZ geven aan dat zij vaak niet gezien worden door de professional. JMZ willen net als hun ouders goed geïnformeerd zijn over ondersteuningsmogelijkheden voor zichzelf. Zo kunnen ze, wanneer nodig, de juiste ondersteuning krijgen.
Lees meer over het ondersteunen van jonge mantelzorgers via Jonge mantelzorgers ondersteunen – MantelzorgNL
Bronnen en meer info
- Booijink, M., & de Haan, J. (2020). Wat werkt bij de ondersteuning van jonge mantelzorgers? Utrecht: Movisie. Geraadpleegd via: Wat-werkt-bij-dossier-Wat-werkt-bij-de-ondersteuning-van-jonge-mantelzorgers.pdf (movisie.nl)
- Roos, S. D., & Boer, A. D. (2022). Kerncijfers jonge mantelzorgers in Nederland (16-24 jaar). Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau.
