Mantelzorg en GGZ-problematiek

Mensen die zorg of ondersteuning bieden aan mensen met psychische kwetsbaarheid (zoals depressie of een psychische stoornis), geheugenproblemen of verslaving, noemen we mantelzorgers van naasten met GGZ-problematiek. Nederland telt jaarlijks 405.000 ouders met een psychische stoornis en/of verslaving. Daarnaast zijn er ongeveer 577.000 minderjarige kinderen van ouders met psychische problemen of verslavingsproblematiek (KOPP/KOV). Deze kinderen zijn jonge mantelzorgers.

Sinds 2014 geven steeds meer mantelzorgers aan dat de zorg en ondersteuning die zij bieden gericht is op een naaste met psychische problemen. In 2019 ging dat volgens het SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau) op bij ongeveer 1 op de 6 mantelzorgers.

Zorgen voor, maar ook zorgen over

Mantelzorgers GGZ zorgen vaak niet alleen voor iemand, zij maken zich ook veel zorgen om de persoon voor wie ze zorgen. Het is bijvoorbeeld niet altijd te voorspellen wanneer iemand een psychose krijgt, of een terugval bij een verslaving. De mantelzorg kan daardoor onvoorspelbaar zijn. Dit maakt zorgen voor de naaste soms lastig en zwaar. Daarnaast voelen mantelzorgers zich vaak emotioneel betrokken bij de naaste. Ze vinden het ook vaak lastig om eigen grenzen aan te geven. Mantelzorgers GGZ zien zichzelf niet als mantelzorgers en ze zullen dan ook niet snel hulp vragen voor zichzelf. Tegelijkertijd is de situatie vaak onzichtbaar voor anderen. Stigma (zoals een vooroordeel over iemand met een verslaving) en taboe spelen daarbij een grote rol. Deze combinatie zorgt ervoor dat mantelzorgen voor iemand met GGZ problematiek snel (te) zwaar kan zijn. Het is belangrijk dat de mantelzorger daarom de juiste handvaten krijgt om het mantelzorgen vol te houden.

Waarom zijn mantelzorgers GGZ zo belangrijk?

Intramurale zorg is gezondheidszorg die tijdens een verblijf van meer dan 24 uur geboden wordt in een zorginstelling, zoals een ziekenhuis of verpleeghuis. Binnen de geestelijke gezondheidszorg is er steeds meer sprake van ambulantisering. Dit is het proces van afbouw van intramurale GGZ plaatsen en de opbouw van de ambulante zorg (behandeling, begeleiding en ondersteuning). Dit geldt in het bijzonder voor mensen met ernstiger psychische problemen. Ambulantisering moet ertoe leiden dat meer mensen meer (intensievere) en betere ambulante zorg ontvangen waardoor intramurale zorg minder vaak ingezet hoeft te worden. Het uiteindelijke doel is een GGZ die, in samenwerking met andere sectoren en met cliënten zelf, meer en beter bijdraagt aan de kwaliteit van leven en de sociale inclusie van mensen met (ernstige) psychische aandoeningen. Sociale inclusie houdt in dat mensen die zorg nodig erbij horen en meedoen in de maatschappij.

Ambulantisering vergroot de inzet van familie. Dat maakt het extra belangrijk dat er goed wordt samengewerkt met mantelzorgers en dat zij de juiste ondersteuning krijgen.

Hoe kun je mantelzorgers GGZ ondersteunen?

Bij de ondersteuning van deze mantelzorgers gaat het vooral om het voorkomen van overbelasting. Ook het adviseren over hoe om te gaan met deze specifieke aandoening is belangrijk.

Herken en erken

Heb oog voor de specifieke situatie van Mantelzorgers GGZ en volg hier scholing over. Hou rekening met schaamte en schuld. Laat je eigen normen, waarden en verwachtingen geen belemmering zijn. En erken hen als partner-in-zorg.

Ga uit van de behoefte van de mantelzorger

Stel de mantelzorger open vragen. Wat doet de zorg voor de ander met jou? Wat is voor jou belangrijk? Doe geen aannames. Meetinstrumenten zoals EDIZ, CSI of de welzijnsmeter mantelzorgers psychiatrie kunnen hierbi helpen

Psycho-educatie

Psycho-educatie is informatie en voorlichting over psychische klachten en hoe mantelzorgers hiermee om kunnen gaan. Het geven van informatie kan helpen bij het creëren van meer inzicht en begrip over de situatie. Niet alleen van de zorgvrager, maar ook dat van de mantelzorger zelf, als deze bijvoorbeeld psychische problemen ervaart van het mantelzorgen. Die kennis helpt de mantelzorger om situaties beter in te schatten. Daarmee kan de mantelzorger zich beter voorbereiden op de toekomst.

Sla een brug tussen sociaal domein en GGZ

Mantelzorgondersteuning wordt vanuit WMO en vanuit GGZ geboden. Het is belangrijk om te zorgen voor goede samenwerking. Spreek bijvoorbeeld af wie de vaste contactpersoon is en wie welke taak heeft in de mantelzorgondersteuning.

Geef informatie

Laat professionals en ervaringsdeskundigen mantelzorgers voorlichting geven. Over de aandoening, hoe je daarmee om kunt gaan, mogelijke voorzieningen en wet- en regelgeving. Wijs de mantelzorger ook op familie- en belangenorganisaties.

Bied steun

emotionele steun (luisterend oor, lotgenotencontact, zingeving)
praktische steun (hulp bij regeltaken, gesprek met werkgever, netwerkversterking en een vangnet bij crisis)
materiële steun (hulp bij vergoedingen)
respijtzorg/tijdelijke overname
empowerment (grenzen stellen en loslaten (anders vasthouden) en stimuleren zelfredzaamheid)