Mensen die zorg of ondersteuning bieden aan mensen met psychische kwetsbaarheid (zoals een depressie of psychische stoornis), geheugenproblemen of verslavingen noemen we mantelzorgers van naasten met GGZ-problematiek. Deze mantelzorgers zijn vaker overbelast, ontwikkelen vaker zelf psychische problematiek en lopen een grotere kans op gezondheidsproblemen. Daarom is het belangrijk om extra aandacht voor deze mantelzorgers te hebben. Doordat mensen met GGZ-problematiek vaker korter (of niet) worden opgenomen, wordt de druk op deze mantelzorgers groter.
Wie zijn deze mantelzorgers?
Volgens het Trimbos Instituut heeft bijna de helft van de volwassenen in Nederland (18-75 jaar) ooit een of meerdere psychische aandoeningen gehad. Dit kan gaan om stemmings- of angststoornissen, maar ook om verslavingen. Zij laten zien dat afgelopen jaar zo’n 3,3 miljoen mensen last hadden van psychische problematiek.
Dit betekent dat er ook een groot aantal mantelzorgers betrokken is. Cijfers laten zien dat Nederland jaarlijks zo’n 405.000 ouders met psychische problematiek of verslavingen telt waarbij 577.000 kinderen (<18 jaar) betrokken zijn. Deze jonge mantelzorger worden ook wel KOPP/KOV genoemd: Kinderen van Ouders met Psychische Problematiek/ Kinderen van Ouders met Verslavingen.
Zorgen voor, maar ook zorgen maken over
Mantelzorgers die zorgen voor een naaste met een psychische kwetsbaarheid zorgen niet alleen voor iemand, maar maken zich ook veel zorgen. Het is bijvoorbeeld niet altijd te voorspellen wanneer iemand een psychose krijgt of een terugval bij een verslaving. Deze onvoorspelbaarheid zorgt ervoor dat veel mantelzorgers zich constant zorgen maken. Het veranderen van gedrag en relaties als de naaste een terugval heeft in verslaving of psychisch probleem maakt mantelzorgen ook onvoorspelbaar. Daardoor kan het voor mantelzorgers moeilijk zijn om te zorgen voor hun naaste.
Maar er zijn nog meer factoren die een rol spelen bij mantelzorgers die zorgen voor een naaste met een psychische kwetsbaarheid. Zo voelen veel mantelzorgers zich schuldig over bijvoorbeeld het ontstaan van de problemen. Denk bijvoorbeeld aan een depressie; een mantelzorger kan het idee hebben dat dit komt doordat ze niet genoeg aandacht hadden voor de ander. Ondanks dat ze weten dat ze daar geen invloed op hebben. Door het schuldgevoel hebben zij soms het idee dat ze harder hun best moeten doen om goed te zorgen voor hun naaste.
Ook speelt stigma een rol bij het mantelzorgen. Rondom verslavingen of andere psychische problemen hangt een taboe. Daardoor praten mensen er niet veel over en voelen mantelzorgers zich niet comfortabel om hun situatie met anderen te delen. Dit maakt dat ze er vaker alleen voor staan en geen ondersteuning vragen of krijgen vanuit hun omgeving.
Deze combinatie zorgt ervoor dat mantelzorgen voor iemand met een psychische kwetsbaarheid snel (te) zwaar kan zijn. Het is belangrijk dat mantelzorgers daarom de juiste handvaten krijgen om het mantelzorgen vol te houden én dat er aandacht is voor hun situatie.
‘Het is niet alleen onbereikbaarheid en de on-beïnvloedbaarheid met betrekking tot je familielid. Het is ook nog het hele leven er omheen. Als mantelzorger, heb je ook ‘’je eigen leven’’ met bijv. werk, studie, eigen gezin en, vrije tijd etc. En dan ook nog de zorgen en /gedachten die je de hele dag met je meedraagt op het moment als je niet bij iemand bent. Aan ontspanning kom je nauwelijks toe. Daarbij komt ook dat er op financieel gebied regelmatig een beroep op je gedaan wordt. Het kopen van eten, drinken, sigaretten, het betalen van de huur of het aflossen van schulden, als die al inzichtelijk zijn, kunnen als een morele plicht opgevat worden. Als mantelzorger leef je een dubbelleven, met de nadruk op dubbel. Je leeft niet alleen voor jezelf, maar ook voor, door en met de ander.’ – Mantelzorger in inspiratiemagazine informele zorg
Hoe kun je deze mantelzorgers ondersteunen?
Bij de ondersteuning van deze mantelzorgers gaat het vooral om het voorkomen van overbelasting. Zo houden zij op een gezonde manier de zorg voor. Ook het geven van informatie over de psychische problemen is belangrijk: zo kunnen mantelzorgers zich voorbereiden op wat er kan gebeuren. Dit laatste geld zeker voor jonge mantelzorgers. Hieronder staan een aantal handvatten voor het ondersteunen van deze mantelzorgers:
- Herken en erken. Heb oog voor de specifieke situatie van de mantelzorgers. Hou hiermee ook rekening met schaamte of schuldgevoelens. Belangrijk is om je eigen normen, waarden en verwachtingen te kennen zodat deze niet doorlopen in de ondersteuning die je biedt aan mantelzorgers.
- Ga uit van de behoefte van de mantelzorger. Stel open vragen om de situatie goed in kaart te brengen. Wat doet de zorg voor de ander met jou? Wat is voor jou belangrijk? Doe geen aannames. Meetinstrumenten zoals EDIZ, CSI of de welzijnsmeter mantelzorgers psychiatrie kunnen hierbij helpen.
- Psycho-educatie. Dit is informatie en voorlichting over psychische klachten en hoe mantelzorgers hiermee om kunnen gaan. Het geven van informatie kan helpen bij het creëren van meer inzicht en begrip over de situatie. Die kennis helpt mantelzorgers om situaties beter in te schatten. Daarmee kunnen mantelzorgers zich beter voorbereiden op de toekomst.
- Sla een brug tussen sociaal domein en GGZ. Mantelzorgondersteuning wordt vanuit Wmo en vanuit GGZ geboden. Het is belangrijk om te zorgen voor goede samenwerking. Spreek bijvoorbeeld af wie de vaste contactpersoon is en wie welke taak heeft in de mantelzorgondersteuning. Zo zorg je ervoor dat je mantelzorgers niet extra belast met onnodige regeltaken.
- Bied steun. Denk aan: emotionele steun (luisterend oor, lotgenotencontact, zingeving); praktische steun (hulp bij regeltaken, gesprek met werkgever, netwerkversterking en een vangnet bij crisis); materiële steun (hulp bij vergoedingen); respijtzorg (tijdelijke overname van zorg); empowerment (grenzen stellen, loslaten of stimuleren zelfredzaamheid)
- Betrek ervaringsdeskundigen. Zeker familie-ervaringsdeskundigen kunnen jou helpen om beter te begrijpen wat voor impact het mantelzorgen heeft op de familie in een situatie. Zij geven zowel persoonlijke als collectieve ervaringen door. Leer hier meer over via Nog onbekend maar hard nodig: familie-ervaringsdeskundigheid | Movisie of kijk op deze site Over herstelondersteuning en ervaringsdeskundigheid | Kenniscentrum PhrenosKenniscentrum Phrenos
Meer informatie over mantelzorgers ondersteunen vind je op Hoe ondersteun je mantelzorgers die zorgen voor iemand met een psychisch probleem? | MantelzorgNL
