Oog hebben voor mantelzorgers met een migratieachtergrond

De Nederlandse samenleving is afgelopen jaren steeds diverser geworden. Mede door toenemende migratie zullen er steeds meer mensen een migratieachtergrond hebben en ook de diversiteit in migratieachtergrond zal toenemen. Maar de diversiteit binnen groepen neemt ook toe. Daarbij kun je denken aan verschillen in religie, gender, leeftijd, opleiding of inkomen. Deze verdergaande diversiteit heeft gevolgen in de behoefte van zorg en ondersteuning van mensen met een migratieachtergrond. In Nederland zijn er zo’n vijf miljoen mantelzorgers waarvan ongeveer één op de tien een migratieachtergrond heeft. In de toekomst zal dit aandeel waarschijnlijk stijgen. 

Wie zijn mantelzorgers met migratieachtergrond? 

Over het algemeen blijkt uit onderzoek dat mantelzorgers met een migratieachtergrond vaak intensieve hulp bieden en relatief vaak (zwaar) belast zijn in vergelijking tot mantelzorgers zonder migratieachtergrond. Ook zijn het bovengemiddeld vaak vrouwen die mantelzorg geven. De hulp die mantelzorgers met een migratieachtergrond geven begint daarnaast al op jonge leeftijd. Denk bijvoorbeeld aan het intensief tolken van jongeren voor hun ouders bij lastige gesprekken.  

Deze verschillen zorgen ervoor dat het ondersteunen van mantelzorgers met een migratieachtergrond soms iets extra’s of anders vraagt van professionals. Maar dat niet alleen. Veel hulp en ondersteuning sluit niet aan op behoeften van mantelzorgers met een migratieachtergrond. Daarom is het belangrijk cultuur- of diversiteitsensitief te werken.  

Vraagverlegenheid onder mantelzorgers 

Niet iedereen heeft ondersteuning nodig in hun mantelzorgtaken, maar uit onderzoek blijkt dat vooral mantelzorgers met een migratieachtergrond minder om ondersteuning vragen. Het feit dat de mantelzorgers met een niet-westerse migratieachtergrond de zorg minder vaak met professionals delen, wordt deels verklaard door de verschillende opvattingen die zij hebben over ziek zijn, de vaardigheid om passende zorg te zoeken en om deel te nemen aan de gezondheidszorg. Dan zijn er ook nog vaak de taboes die hangen rondom ziektes en beperkingen of de schaamte om de zorg voor je ouders over te dragen aan anderen.  

‘Veel mensen met een migratieachtergrond durven hun naaste niet naar een dagbesteding of verzorgingshuis te sturen: ‘Straks houden ze bijvoorbeeld geen rekening met het eten’ of ‘Wat zullen andere mensen hier wel niet van zeggen?’. Dat is echt een taboe in Nederland onder mantelzorgers met een migratieachtergrond.’ – Ervaringsdeskundige mantelzorger 

Aan de andere kant is er een verschuiving in bepaalde opvattingen rondom schaamte en taboe. Veel mensen met een tweede of derde generatie migratieachtergrond kunnen zich meer vinden in de Nederlandse zorgopvattingen. Zij vinden het normaler om een beroep te doen op formele zorg.  

‘Religieuze opvattingen maken het soms dat mensen denken dat een beperking of ziekte een straf is. Dit leidt ertoe dat mensen zich kunnen schamen voor een zieke naaste en het zorgen zien als iets wat zij zelf in afzondering van anderen moeten doen.’ – Stichting lezen en schrijven 

Dat er minder om ondersteuning wordt gevraagd wil niet zeggen dat er geen behoefte aan is. Veel mantelzorgers zijn namelijk niet bekend met mogelijkheden voor mantelzorgondersteuning. Daarnaast is de weg naar ondersteuning die vanuit de gemeente geboden kan worden niet altijd duidelijk. De ingewikkelde regels in, voor sommigen, moeilijk Nederlands kunnen ervoor zorgen dat mantelzorgers met een migratieachtergrond afhaken bij het regelen van ondersteuning. Wanneer iemand de Nederlandse taal niet machtig is wordt er vaak geen ondersteuning aangevraagd, omdat de informatie vaak niet vertaald wordt óf niet beschikbaar zijn in pictogrammen voor laaggeletterden. 

Cultuursensitief werken is essentieel  

Het ontbreken van cultuur- en/of religiegevoelige zorg is voor veel mantelzorgers met een migratieachtergrond een belangrijke reden om geen gebruik te maken van professionele zorg en ondersteuning. Veel professionals zijn zich daar niet bewust van. Het is daarom belangrijk om kennis te hebben van de cultuur en om oog te hebben voor het individu. Passende zorg gaat om toegankelijke zorg die aansluit bij de wensen en behoeften van degene die hulp nodig heeft.  

Cultuursensitief werken gaat over het hebben van een open houding, bewustzijn van je eigen (culturele) normen en waarden en jouw eigen positie in de samenleving. Het vergt reflectie van jou als professional op jouw eigen vertrekpunt. Jouw (culturele) normen en waarden deelt namelijk niet iedereen. Daarnaast is het belangrijk dat je weet waar je blinde vlekken liggen. Bij cultuursensitief werken gaat het erom dat je weet dat kennis over cultuur kán uitmaken en de invloed hiervan wisselend is in verschillende situaties.  

Goed cultuursensitief werken komt grofweg neer op de volgende principes:  

• Houd een open en nieuwsgierige houding waarin je probeert niet meteen je eigen conclusies te trekken, maar open te onderzoeken wat de persoon tegenover je belangrijk vindt. 
• Reflecteer op jezelf en je eigen overtuigingen. Waar komen die uit voort? Realiseer je dat andere overtuigingen niet per se slecht zijn, maar alleen anders zijn dan die van jou. Wanneer je ziet dat er een verschil in overtuiging is kun je door middel van gesprekken zoeken naar hoe je de ander passend kunt helpen.  
• Neem de culturele achtergrond van iemand niet als startpunt. Het helpt om iets te weten over culturele achtergronden, maar het is belangrijk dat je kijkt naar de persoon die voor je zit. Wat zijn diens behoeften en overtuigingen? 
• Je organisatie moet ruimte bieden aan cultuursensitief werken. Zo is er structureel aandacht voor jou als professional om je hierin verder te ontwikkelen. Maar zorg er ook voor dat de werkprocessen en het aanbod aansluiten bij de diversiteit aan behoeften waar je mee te maken krijgt.  

Wil je meer weten hoe je cultuursensitief kan werken? Of wat cultuur allemaal precies is? Lees dan deze publicatie: Cultuursensitief werken | Pharos 

Ook interessant om verder te leren: e-learning Samen geven we kleur 

Bronnen 

• Berdai Chaouni S, De Donder L. Invisible realities: Caring for older Moroccan migrants with dementia in Belgium. Dementia. 2019;18(7-8):3113-3129. doi:10.1177/1471301218768923  
• Boer, A. de, de Klerk, M,. Verbeek-Oudijk, D. & . Plaisier, I. (2020). Blijvende bron van zorg; ontwikkelingen in het geven van informele hulp 2014-2019. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.  
• Boer, A. de, de Klerk, M., Plaisier, I. (2021). Mantelzorgers van ouders met een niet-westerse migratieachtergrond. Geron, Volume 23, Issue 3  
• Claeys, A., Berdai Chaouni, S., Tricas-Sauras, S., & De Donder, L. (2020). Culturally Sensitive Care: Definitions, Perceptions, and Practices of Health Care Professionals. Journal of Transcultural Nursing, 32(5), 484-492. [5]. https://doi.org/10.1177/1043659620970625  
• Fokkema, T. & Das, M. (2020). Familienetwerken van niet-westerse oudere migranten. In: De Mooij, M., Dieleman, D, de Regt, S. (red.) Jaarrapport Integratie 2020. Den Haag/Heerlen/Bonaire: CBS.  
• Jennissen, R., Engebersen, G., Bokhorst, M., & Bovens, M. (2018). De nieuwe verscheidenheid: Toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland. Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.  
• Kennisplatform Integratie & Samenleving (2016). Mantelzorgers met een migratieachtergrond ondersteunen. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut en Movisie.  
• Klokgieters, S., van Tilburg, T., Deeg, D. & Huisman, M. (2018). Gezondheidsverschillen onder oudere migranten in Nederland. Demos, bulletin over bevolking en samenleving, 34(9), 4-7.  
• Van Wieringen, J. C. M., & van Grondelle, N. J. (2014). Migrantenmantelzorgers: Onzichtbaar, onmisbaar… overbelast. Bijblijven, 30(5), 32-39.  
• Wittenberg, Y., de Boer, A.H., de Klerk, M.M.Y., Verhoeff, A.P., & Kwekkeboom, R. (2021). How to understand diversity in citizens’ care attitudes: an exploratory study in the Netherlands. Ageing & Society, 1-20. https://doi.org/10.1017/S0144686X21001082.