Ontspoorde mantelzorg

Als mantelzorgers de zorg voor hun naaste niet meer aan kunnen, bestaat het risico op ontspoorde mantelzorg. Bij ontspoorde mantelzorg krijgt degene voor wie gezorgd wordt niet meer de zorg die hij/ zij nodig heeft. Waar de grens ligt tussen goede mantelzorg en ontspoorde mantelzorg verschilt per situatie. Goede zorg slaat meestal sluipenderwijs om in verwaarlozing, verkeerde behandeling of zelfs mishandeling, door onmacht van de mantelzorger.

Door overbelasting, onwetendheid onkunde, onmacht en/of compassiemoeheid kan een mantelzorger onbedoeld over grenzen gaan, inadequate zorg leveren, verwaarlozen of op een andere manier onbedoeld schade toebrengen. Als professional kun je ingrijpen met ondersteuning als je de signalen herkent.

Verschil ontspoorde zorg en ouderenmishandeling

Ontspoorde mantelzorg bij ouderen wordt soms gezien als ouderenmishandeling. Er zijn echter drie verschillen. Ten eerste gaat ontspoorde mantelzorg over alle leeftijdscategorieën, niet enkel over ouderen. Ten tweede gaat het bij ontspoorde mantelzorg om de relatie tussen de mantelzorger en de zorgvrager. Bij ouderenmishandeling kan het ook om een professionele relatie, een zorgvrager en een beroepskracht gaan. Tot slot is een kenmerk van ontspoorde mantelzorg dat opzet ontbreekt, terwijl het bij ouderenmishandeling zowel om opzettelijke mishandeling als om ontspoorde mantelzorg kan gaan.

Vormen van ontspoorde mantelzorg

Ontspoorde mantelzorg kan zich op vijf verschillende manieren uiten (het komt vaak in combinatie voor):

  1. Psychisch: verbale agressie is de meest voorkomende vorm van ontspoorde mantelzorg. Schelden, dreigen en schreeuwen kunnen manieren zijn om frustratie te uiten, over bijvoorbeeld gebrek aan respons of blijken van waardering van de verzorgde. Vernederen, infantiliseren en negeren zijn minder in het oog springende uitingsvormen. Andere voorbeelden die ook wel ‘schending van mensenrechten’ worden genoemd, zijn het achterhouden van persoonlijke post, bezoekers wegsturen of de verzorgde verhinderen het huis te verlaten.
  2. Lichamelijk: kneuzingen, schrammen of striemen (door vastbinden) kunnen symptomen zijn van lichamelijke mishandeling. Ook verkeerd gebruik van medicijnen om de verzorgde rustig te houden, wat versuffing of apathie tot gevolg kan hebben, is een vorm van lichamelijke grensoverschrijding.
  3. Verwaarlozing: lichamelijke verwaarlozing kan blijken uit ondervoeding, uitdroging, slechte hygiëne of wonden als gevolg van doorliggen. Een mantelzorger kan door uitputting niet (meer) tegemoetkomen aan de emotionele en fysieke behoeften van de verzorgde. Goede zorg kan op deze manier omslaan in verwaarlozing.
  4. Financieel: het wegnemen, profiteren van eigendommen of het inperken van de financiële vrijheid van de verzorgde. Terwijl de term financieel misbruik een opzet aangeeft, kan de hier genoemde vorm, het financieel aan banden leggen van een oudere, een vorm zijn van ontspoorde mantelzorg.
  5. Seksuele grensoverschrijding: wanneer een mantelzorger onbedoeld over de seksuele grenzen heen gaat.

Basisaanpak ontspoorde mantelzorg

Hoe werk je vanuit zorg, welzijn en veiligheid samen om ouderen langer veilig thuis laten wonen? Regioplan verkende dit in tien gemeentelijke pilots en kwam tot een basisaanpak ontspoorde mantelzorg, waarin de ketens van zorg, welzijn en veiligheid met elkaar verbonden zijn. De uitkomsten van de pilots en de aanpak zijn verwerkt tot een handreiking voor professionals en gemeenten. Deze Basisaanpak gaat onder meer in op de situatie dat de balans van de mantelzorger wordt bedreigd door risico’s. In deze situatie komen vormen van ondersteuning van mantelzorgers in beeld. Daar heeft de gemeente ook een rol in.

Ondersteuning van de mantelzorger

Respijtzorg is een tijdelijke en volledige overname van zorg met als doel de mantelzorger een adempauze te geven. Mantelzorgers kunnen zo de zorg langer volhouden en zelf nieuwe energie opdoen. Op deze pagina van Movisie lees je meer over de mogelijkheden van respijtzorg. In het dossier ‘Wat werkt bij mantelzorgondersteuning’ lees je meer over de mogelijkheden om overbelasting bij mantelzorgers tegen te gaan.

Meer lezen en inspiratie

Partners