Je bent waarschijnlijk op deze pagina terecht gekomen omdat je al aandacht besteedt aan informele zorg in jouw onderwijs of van plan bent om dat te gaan doen. Gelukkig hoef je als docent het wiel niet opnieuw uit te vinden. Er is al veel kennis en materiaal beschikbaar waar je gebruik van kunt maken.
Het maatschappelijk belang van informele zorgers
Goed samenwerken met informele zorgverleners bevordert de kwaliteit van zorg, therapietrouw en de kwaliteit van leven van zowel de zorgvrager als de naasten. Mantelzorgers bieden vaak al jarenlang zorg en kennen de zorgvrager als geen ander. Wanneer studenten zich hiervan bewust zijn én leren hoe zij deze kennis kunnen benutten zal de zorg en ondersteuning beter aansluiten op het leven van de zorgontvanger en de mantelzorger. Oog hebben voor de balans draagt bij aan het voorkomen van overbelasting of ontspoorde mantelzorg. Vrienden, familie, buren en vrijwilligers kunnen de druk op mantelzorgers verlichten en een belangrijke rol spelen bij de ervaren kwaliteit van leven. Dat gaat niet altijd vanzelf. Leren studenten wat zij kunnen doen om een stevig netwerk te bevorderen?
Aandacht voor informele zorg in het onderwijs
Of studenten nu gaan werken in een ziekenhuis, in de wijk of in een woonvoorziening: studenten in zorg- en welzijnsopleidingen krijgen te maken met informele zorgverleners, tijdens hun opleiding en in hun latere werk. De noodzaak om hier aandacht voor te hebben in het onderwijs neemt daarmee toe. Het is van belang dat jij hier als docent aandacht aan besteedt, zodat studenten tijdens hun opleiding leren hoe zij hier vorm aan kunnen geven. Dit kun je doen door in je lessen aandacht te schenken aan de verbinding tussen formele en informele zorg en aan kennis en vaardigheden om informele zorg te versterken, te ondersteunen en te waarderen.
Trends en ontwikkelingen die relevant zijn voor het onderwijs
Zorgen voor en om elkaar is iets van alle tijden. Als er sprake is van gezondheidsproblemen, pakken naasten vaak vanzelfsprekend zorgtaken op. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving beschrijft in het rapport Anders Leven en Zorgen dat er een toenemende verantwoordelijkheid komt te liggen op iedereen die zorg verleent, dus ook bij informele zorgverleners. Vanwege de vergrijzing en de daarmee gepaard gaande stijgende/complexere zorgvragen en personeelstekorten neemt de druk op de zorg (waaronder op informele zorg) toe. Formele en informele zorgverleners hebben elkaar hard nodig en zullen steeds meer samen op moeten trekken, op een gelijkwaardige manier. Cliëntgerichte zorg zal plaats moeten maken voor netwerkgerichte zorg. Ook allerlei actuele akkoorden en programma’s (denk aan IZA, GALA, WOZO, de Hervormingsagenda Jeugd en het kader passende zorg).
Tijdens een stage in het ziekenhuis zorgde ik voor een mevrouw waarbij sprake was van multimorbiditeit. (…) Wat ik nooit ben vergeten is het moment dat mevrouw bijna naar huis mocht. Vanwege de opname indicatie was de conditie van mevrouw achteruitgegaan en eigenlijk was de (impliciete) zorgvraag voor haar man, de informele zorger, al geruime tijd te veel geweest. Niet eerder was dit naar voren gekomen en zelf had ik hier ook niet specifiek naar gevraagd. Het heeft mij doen beseffen dat ik meer aandacht moest hebben voor informele zorgers in het zorgnetwerk van zorgvragers(..). Gelukkig kwam het bij mevrouw op de valreep ter sprake en hebben we het plan voor thuis kunnen aanpassen met aanvullende en gewenste professionele zorg. (..) (uit inspiratiemagazine informele zorg).
Aan de slag in je lessen
Op zoek naar inspiratie? Hieronder zetten we mooie kennisbundels, e-learnings en tools voor je op een rij.
Samenwerken met informele zorg
Het ondersteunen van vrijwilligers en mantelzorgers en het betrekken van de sociale omgeving worden genoemd bij de uitwerking van de bekwaamheid van de sociaal werker. Het beroepsprofiel van de verpleegkundige vermeldt dat het accent op kennis, vaardigheden en beroepshouding ligt op het communiceren met mantelzorgers, familie en vrijwilligers over hun rol en inzet. Hoe ziet dat eruit?
Jij leert de studenten dat het samenwerken met informele zorg van belang is. In het document zijn deze competenties in het samenwerken tussen formele en informele zorg uitgewerkt. Je vindt er daarnaast handzame informatie die je kunt gebruiken in je lessen.
Ik hoorde in mijn opleiding wel steeds dat het samenwerken met het netwerk van belang is. Ik zit nu in het vierde jaar en realiseer mij dat ik in mijn afstudeeropdracht eigenlijk erg cliëntgericht te werk ga. Ik denk dat dit komt omdat ik de afgelopen jaren weinig beeld heb gekregen bij hoe dat netwerkgericht werken er concreet uit ziet. Mijn tip aan opleidingen is om studenten concreter te leren hoe zij daar invulling aan zouden kunnen geven (vierdejaarsstudent Social Work).
Samenwerken in specifieke gezondheidssituaties
Er zijn door de Hogeschool Utrecht drie e-learning modules ontwikkeld, gericht op competenties die in specifieke situaties van belang zijn. Via de e-learnings doen studenten relevante inzichten op over het samenwerken met informele zorg in situaties waarin sprake is van dementie, NAH of een (licht-) verstandelijke beperking.
De onderdelen uit de modules zijn los van elkaar te volgen. Dit maakt het makkelijk om de modules als extra verdieping aan lesstof toe te voegen. Zo kunnen studenten op basis van eigen leervragen kiezen waarmee zij aan de slag gaan.
- Een e-learning module Informele Zorg rond mensen met dementie – IZ bij dementie (e-learninginformelezorg.nl)
- Een e-learning module Informele Zorg rond mensen met (L)VB – IZ bij LVB (e-learninginformelezorg.nl)
- E-learning module Informele zorg rond mensen met Niet -Aangeboren Hersenletsel (NAH) – IZ rond NAH (e-learninginformelezorg.nl)
Cultuursensitief werken met vrijwilligers
Studenten zullen in de toekomst samenwerken met vrijwilligers met een migratieachtergrond. Hoe kunnen zij (beter) op hen aansluiten? In de e-learning module Samen Geven we Kleur leren studenten over cultuursensitief werken met vrijwilligers. Zij doen inzichten op en krijgen handvatten waarmee ze direct in de praktijk aan de slag kunnen. Met het doel om uiteindelijk mantelzorgers met een migratieachtergrond beter te ondersteunen met de inzet van vrijwilligers. De e-learning en het bijbehorende werkboek kunnen gebruikt worden in onderwijsmodules over diversiteit, cultuursensitief werken, vrijwilligerswerk en mantelzorg.
Lucia Lameiro van SOM-NL ziet dat mensen met een migratieachtergrond bij hun vrijwillige inzet over het algemeen meer behoefte hebben aan het opbouwen van een persoonlijke band. “Een te formele manier van werken schrikt vaak af. Zoals een contract dat al ondertekend moet worden terwijl iemand nog niet goed weet wat diegene gaat doen. Dat soort zaken maakt de afstand eerder groter dan kleiner. Terwijl deze mensen zich in de eerste plaats gezien, begrepen en gesteund willen voelen.” (Uit werkboek Samen Geven We Kleur)
Zet een ervaringsdeskundige in tijdens een les
Bij MantelzorgNL is een team van ervaringsdeskundige mantelzorgers beschikbaar die een bijdrage kunnen leveren aan lessen. Zij kunnen in het hele land vertellen over hun eigen ervaringen en zijn daarvoor opgeleid. Hun persoonlijke verhaal vertellen ze helder en compact. Thema’s die aan bod kunnen komen zijn bijvoorbeeld: mantelzorgen op jonge leeftijd, combineren van werk met mantelzorg, GGZ, respijtzorg. Lees hier meer.
Aandacht voor eigen informele zorg ervaringen van studenten
Veel studenten hebben al ervaring op het gebied van informele zorg. Niet altijd herkennen zij dat als zodanig. Om het bewustwordingsproces en het ontwikkelen van ervaringskennis te bevorderen kun je studenten vragen naar hun eigen ervaringen en de impact die het heeft gehad op hun eigen leven en op hun kijk op het vak.
MantelzorgNL ontwikkelde een toolkit voor studentbegeleiders op het mbo en hbo. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 1 op de 4 jongeren opgroeit als jonge mantelzorger. Deze ervaringen kunnen leerzaam zijn maar kunnen ook als belemmerend ervaren worden. De toolkit biedt informatie die behulpzaam is om studenten goed te kunnen ondersteunen. Ook biedt de toolkit materialen om studenten en collega’s te informeren en beleid op te stellen.
Stagelopen met aandacht voor informele zorg
Studenten leren voor een belangrijk deel in de praktijk. De mate waarin praktijkplekken aandacht hebben voor informele zorg verschilt. Een opleiding kan ervoor kiezen om als eis aan stageplaatsen op te nemen dat er aandacht is voor informele zorg en de student daarmee aan de slag kan. Een start kan al zijn om deze eis in te voeren bij een specifiek onderdeel van de opleiding. Gelukkig zijn er nog veel meer mogelijkheden, zoals studenten tenminste één keer tijdens hun studie te laten kiezen voor een stage in de informele zorg. Denk aan een vrijwilligersorganisatie of een steunpunt mantelzorg. Zo leren studenten over de waarde van informele zorg en over de behoeften van informele zorgverleners. Stimuleer studenten om op dergelijke plekken hun praktijkervaring op te doen.
Zijn er mensen in jouw omgeving voor wie je zorgt of om wie jij je zorgen maakt? Wat doe je zoal voor een ander en welke overtuigingen liggen daaraan ten grondslag? Hoe kun je een ander daarin open tegemoet treden? Wat kun je medestudenten leren over jouw ervaring als mantelzorger? Wat is er anders in jouw rol als vrijwilliger dan in jouw rol als verpleegkundige?
Algemene kennis over informele zorg in het onderwijs
- Vilans en Movisie ontwikkelden Kennisbundels voor het mbo en het hbo. De kennisbundels bieden kennis, opdrachten, tips en video’s op het gebied van informele zorg. Docenten en onderwijsontwikkelaars kunnen deze gebruiken bij het vormgeven en doorontwikkelen van het onderwijs. Bekijk hier de kennisbundel voor het hbo.
- De Hogeschool Utrecht ontwikkelde een inspiratiemagazine informele zorg. Studenten, informele zorgverleners, beroepskrachten en docenten vertellen over hun ervaringen met informele zorg. Het magazine kan gebruikt worden in het onderwijs om lesinhoud te verrijken met ervaringen van informele zorgverleners. Daarnaast kan het magazine gebruikt worden om in docententeams het gesprek aan te gaan over (de urgentie van) informele zorg in het curriculum.
Waar vaak bij ‘mantelzorg’ wordt gedacht aan ouderen realiseren de studenten zich dat dit beeld helemaal niet klopt. Iedereen kan mantelzorger zijn. Sommige studenten realiseren zich ineens wat een fijne en veilige jeugd zij hebben gehad waar anderen zich herkennen in onderdelen van het verhaal. Bij de afsluiting van de bijeenkomst geven studenten aan dat zij geleerd hebben hoe belangrijk het is om aandacht te hebben voor alle gezinsleden uit inspiratiemagazine informele zorg.
- Student: “De aanwezigheidsplicht nekt je soms, dus als daar soepeler mee wordt omgegaan dan zou dat enorm helpen. Het kan natuurlijk gebeuren dat er wat met mijn vader gebeurt op het moment dat het slecht uit komt.” Uit Toolkit voor studentbegeleiders hbo en wo
- Op waar docenten tips en ervaringen kunnen uitwisselen rondom informele zorg in het onderwijs. Interesse? Neem contact op met Mariët Brandts (brandts@hu.nl)