Informele zorg gaat over het onbetaald helpen van anderen, zoals het helpen in je gezin met taken die je ouders niet kunnen doen of je broer of zus die extra aandacht of zorg nodig heeft. Maar ook het ondersteunen van een vriend(in) die het moeilijk had of het doen van vrijwilligerswerk in de zorg valt onder informele zorg. Formele zorg daarentegen wordt geboden door professionals die daarvoor opgeleid zijn en betaald worden. Als je je diploma behaald hebt en gaat werken als sociaal werker, verpleegkundige of paramedicus valt dat onder de formele zorg.
Wie zijn informele zorgers?
Informele zorgers zijn mantelzorgers, betrokken buren of anderen uit iemands sociale netwerk of vrijwilligers. In afbeelding 1 zie je dat jij, als betaald professional, de informele hulp die om de hulpvrager ligt goed moet ondersteunen en versterken. We zullen nu de verschillende begrippen uit afbeelding 1 verder toelichten.
Mantelzorgers. Een mantelzorger is vaak degene die al dicht bij de hulpvrager staat. Er is altijd sprake van een al bestaande relatie voordat er zorg of ondersteuning wordt gegeven. Dit zijn partners, ouders of kinderen, maar het kan ook een buur of vriend(in) zijn. Mantelzorgers nemen vaak een groot deel van de zorg of ondersteuning op zich en zijn voor jou als (toekomstig) professional een belangrijke samenwerkingspartner. Zij kennen hun naaste namelijk goed en zorgen waarschijnlijk al een ruime tijd voor die persoon, al voordat jij als professional in beeld komt. Mantelzorgers verlenen vaak meer dan de ‘gebruikelijke hulp’. De onderstaande video legt duidelijk uit wat mantelzorg is: Wat is mantelzorg? (youtube.com)
Hoeveel mantelzorgers er in Nederland zijn is niet meteen duidelijk. Verschillende bronnen komen tot verschillende cijfers. Bij het interpreteren van de cijfers is het goed je te realiseren dat er verschillende definities van mantelzorg in omloop zijn. De definitie die gebruikt wordt beïnvloedt de cijfers. Het Centraal Bureau voor de Statistiek spreekt bijvoorbeeld van mantelzorg wanneer de zorg langer dan drie maanden duurt en er minimaal 8 uur per week zorg geboden wordt. Cliëntbelang Amsterdam spreekt in een onderbouwing van zorg die langdurig, intensief en onbetaald is. Controleer daarom altijd welke definitie van mantelzorg er wordt gebruikt en hoe dat van invloed is op de cijfers die je ziet.
Lees meer over mantelzorg op Informele zorg | Movisie en Mantelzorg voor professionals | MantelzorgNL
Sociaal netwerk. Het sociaal netwerk bestaat uit betrokkenen bij de hulpvrager die wat verder weg staan. Denk bijvoorbeeld aan buren, vrienden, familieleden, collega’s of kennissen van de sportclub. Een sociaal netwerk kan bijdragen aan ondersteuning op emotioneel, maar ook op praktisch gebied. Een sociaal netwerk kan zorgen voor gezelligheid, dat er een keer een boodschap wordt meegenomen door iemand uit de straat, goede gesprekken of wat hulp bij de administratie. Het sociale netwerk kan dus (zorg)taken overnemen van bijvoorbeeld mantelzorgers en hen zo ontlasten. Het sociale netwerk is voor jou als (toekomstig) professional belangrijk om te betrekken, in te zetten of te versterken. Want een groot netwerk hoeft niet te betekenen dat het netwerk sterk is. Het gaat erom of de mensen in het netwerk willen en kunnen helpen. Ga dus goed na of er bekenden in de buurt wonen die elkaar regelmatig willen helpen of meer voor elkaar willen doen.
Een sterk sociaal netwerk leidt tot meer plezier, meer zelfredzaamheid en een groter gevoel van eigenwaarde voor cliënten en mantelzorgers. Daarbij is wederkerigheid in relaties belangrijk. Zeker wanneer de zorg lang duurt is afhankelijkheid een risico voor de gelijkwaardigheid binnen een relatie. Hoe doe je dit? Lees meer op Oog voor het sociale netwerk.
Vrijwilligers. Vrijwilligers kennen degene voor wie zij zorgen niet van tevoren. Vrijwilligers zorgen bijvoorbeeld vanuit maatschappelijke betrokkenheid, omdat zij ervaringen willen opdoen of talenten willen ontwikkelen. Bij vrijwilligerswerk is sprake van een keuze: een vrijwilliger kiest er bewust voor om iemand te helpen en te ondersteunen, terwijl bij mantelzorg deze keuze er -eigenlijk- niet is; het overkomt je. Dat betekent ook dat je met vrijwilligerswerk kunt stoppen wanneer je er geen zin meer in hebt of als je er geen tijd meer voor hebt. Al is dat niet altijd makkelijk. Dit wordt ook wel de vrijwilligersklem genoemd.
Er zijn verschillende soorten vrijwilligers. Sommigen doen het werk via een (vrijwilligers) organisatie of een zorginstelling. Soms ontvangen deze vrijwilligers een vrijwilligersvergoeding voor het werk dat ze doen. Maar je hebt ook buurtgenoten die zichzelf organiseren in de buurt en voor elkaar zorgen. Dit noemen we vrijwillige zorgers, of buurtinitiatieven. Zij helpen af en toe en voornamelijk met praktische zaken zoals boodschappen of het uitlaten van de hond.
Lees meer over vrijwillige zorg in de buurt via Ongeorganiseerde vrijwillige zorg: wat weten we over deze hulp?
Vrijwilligers zijn belangrijk, want zij vangen op wat mantelzorgers en het sociale netwerk niet (meer) willen of kunnen. Ook kunnen zij gemakkelijk een vertrouwensband opbouwen met de hulpvrager of mantelzorger waardoor ze van grote waarde zijn voor iedereen.
Er is geen opleiding nodig om informeel te zorgen voor een ander. Vaak ontstaat het beeld dat informele zorgers geen goede zorg leveren, omdat zij daar niet voor opgeleid zijn. Maar dat is niet waar. Goede zorg heeft veel perspectieven in zich. Een mantelzorger kent de hulpvrager vaak door en door. Zij signaleren bijvoorbeeld veel eerder veranderingen in gedrag en weten vaak in één oogopslag hoe het met iemand gaat. Zij zijn een expert op het gebied van hun naaste. Vrijwilligers hebben vaak meer tijd dan professionals en bouwen gemakkelijker een vertrouwensband op met de hulpvrager of mantelzorger. Daarmee dragen ze bij aan het welzijn van de hulpvrager. Dit zijn allemaal aspecten van goede zorg die een professional niet kan bieden. Samen vanuit je eigen rol en relatie vul je de zorg aan, zodat het leven van de hulpvrager (en de mantelzorgers) veilig, betekenisvol en gezond is en blijft.
Het grijze gebied tussen formele en informele zorg
Het lijkt alsof er een strak onderscheid is tussen informele zorg en formele zorg. Toch klopt dit beeld niet. Er zijn allerlei tussenvormen die het grijze gebied tussen de formele en informele zorg vormen. Daarbij kun je zorg als een schaal zien, met aan de ene kant de informele zorg en aan de andere kant de formele zorg. Afbeelding 2 laat deze schaal zien met verschillende tussenvormen.
Een grijs gebied is bijvoorbeeld het persoonsgebonden budget [pgb]. Hoewel informele zorg in principe onbetaald is, is het voor mantelzorgers mogelijk om een pgb aan te vragen. Indien dat wordt toegekend krijgt de mantelzorger voor (een deel van) de zorg betaald. Mantelzorg is hiermee niet meer onbetaald, maar nog wel informeel.
Wil je meer lezen over het pgb en mantelzorg? Lees meer via pgb|MantelzorgNL.
Een ander voorbeeld is wanneer vrijwilligers trainingen krijgen om specifieke handelingen uit te voeren die eigenlijk door professionals worden gedaan. Denk bijvoorbeeld aan het toedienen van medicatie bij hulpvragers of het geven van eten aan iemand. Vrijwilligers zijn dan nog steeds informele zorgers, maar handelen wel professioneel.
Is er sprake van formele of informele zorg? Verschillende factoren zijn daarbij van invloed. Denk aan:
- Wordt de zorgverlener betaald en zo ja, hoe? (in dienst, via het pgb, een vrijwilligersvergoeding of geen betaling)
- Hoeveel opleiding heeft de zorgverlener gehad? (geen, een training of een volledige studie)
- Wat is de nabijheid van de zorgende tot de hulpvrager? (de relatie tussen deze twee)
Of de zorg en ondersteuning nu formeel of informeel is, het is belangrijk om je te realiseren dat iedereen die voor iemand zorgt een bepaalde relatie met diegene heeft en hierdoor een deel van de zorg levert. En dat je samen moet werken om passende zorg te kunnen bieden.
